ជាលិកា អេពីតេល្យូម (Epithelial Tissue)

I. សេចក្ដីផ្ដើម

អ្នកទាំងអស់គ្នាប្រហែលជាធ្លាប់បានសិក្សាខ្លះៗហើយទាក់ទងទៅនឹងជាលិការបស់មនុស្ស និង សត្វ។ជាលិកាមនុស្ស និង ជាលិកាសត្វបានកើតចេញពីការប្រមូលផ្ដុំគ្នានៃកោសិកាជាច្រើនតភ្ជាប់គ្នាដោយសារធាតុម្យ៉ាងដែលគេឲ្យឈ្មោះថា intercellular ។សារពាង្គកាយរបស់មនុស្ស និង សត្វគឺ សុទ្ធបានបង្កឡើងពីជាលិកាសំខាន់ៗទាំងបួនប្រភេទគឺជាលិកាសន្ធាន(Connective Tissue) ជាលិកាអេពីតេល្យូម(Epithelial Tissue)  ជាលិកាសាច់ដុំ(Muscle Tissue) និង ជាលិកាប្រសាទ(Nervous Tissue)  ។ ក្នុងកិច្ចការស្រាវជ្រាវនេះក្រុមយើងខ្ញុំសូមលើកយកតែជាលិកាអេពីតេល្យូមតែប៉ុណ្ណោះមកបង្ហាញដល់អ្នកទាំងអស់គ្នា។

II.​ គោលបំណង

ជាការពិតណាស់ក្នុងសារពាង្គកាយរបស់យើងត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ទៅដោយជាលិកាអេពីតេល្យូមហើយមិនតែប៉ុណ្ណោះវាក៏មានមុខងារសំខាន់សម្រាប់សារពាង្គកាយ។ យើងអាចនិយាយបានថានៅក្នុងសារពាង្គកាយគឺជាលិកាអេពីតេល្យូមជាជាលិកាដែលច្រើនជាងគេក្នុងសារពាង្គកាយបន្ទាប់ពីជាលិកាភ្ជាប់ ។ ដោយសារតែវាជាជាលិកាដែលមានច្រើនក្នុងសារពាង្គដូចនេះគោលបំណងសំខាន់របស់ពួកយើងគឺសិក្សាដោយលើកយកទ្រង់ទ្រាយលក្ខណៈទូទៅ រចនាសម្ព័ន្ធ តួនាទី និង ការវិវត្ត របស់ជាលិកាមួយនេះមកសិក្សាស្វែងយល់។

 

III. លក្ខណៈទូទៅ

ជាលិកាEpithelial គឺជា ជាលិកាដែលគ្របដណ្ដប់ពាសពេញសារពាង្គកាយទាំងមូលលើកលែងតែ ឆ្អឹង និង លលាដ៏ក្បាលតែប៉ុណ្ណោះដែលមិនមានជាលិកាមួយនេះ។ វាមានពីប្រភេទគឺជា ជាលិកាដែលក្រាលនៅផ្ទៃខាងក្រៅផង និង ផ្ទៃខាងក្នុងផង។ ក្រាលនៅផ្ទៃខាងក្រៅគឺសំដៅទៅលើការក្រាលនៅលើស្បែក ហើយការក្រាលខាងក្នុងសំដៅទៅលើការក្រាលក្នុងក្រពេញ(ក្រពេញអង់ដូគ្រីន និង អ៊ិចសូគ្រីន និងក្រពេញមិច)ជាដើម។ វាមានប្រភពពីស្រទាប់ទាំងបីនៃអំប៊្រីយ៉ូគឺ អង់សូឌែម មេសូឌែម និងអ៊ីចសូឌែម ហើយមានលក្ខណៈពិសេសក្នុងការបញ្ចេញ ស្រូប និងរបាំងការពារសរីរាង្គទាំងឡាយពីមជ្ឈដ្ឋានជុំវិញ។ ជាលិកានេះមានប៉ូលរបស់វាគឺ ប៉ូលខាងលើ(Apical) ប៉ូលខាងក្រោម(Basal) និង ប៉ូលសងខាង(Later Surfaces)។ ទីតាំងរបស់វាស្ថិតនៅលើស្រទាប់បាត ហើយនៅពីក្រោមស្រទាប់បាតនោះគឺជាជាលិកាសន្ធាន(Connective Tissue) ដែលជាជាលិកាទ្រទ្រង់ឲ្យជាលិកាអេពីតេល្យូម។ ពីជាលិកាអេពីតេល្យូមមួយទៅមួយទៀតគឺមានការតភ្ជាប់គ្នាយ៉ាងរឹងមាំ។ លក្ខណៈពិសេសរបស់ជាលិកាមួយនេះគឺ វាគ្មានសរសៃឈាមទេដូច្នេះការចិញ្ចឹមរបស់វាគឺធ្វើតាមការសាយភាយ ហើយវាក៏មានការកកើតឡើងវិញនូវជាលិកាថ្មីដើម្បីមកជំនួសជាលិកាចាស់ដែលបានបាត់បង់ទៅ។

IV. រចនាសម្ព័ន្ធ

៤.១/ ចំណាត់ថា្នក់់ជាលិកាអេពីតេល្យូម

ក. ជាលិកាអេពីតេល្យូមកម្រាល

        ដោយផ្អែកទៅស្រទាប់របស់កោសិកាគេចែកចំណាត់ថ្នាក់អេពីតេល្យូមជាពីរប្រភេទគឺ៖

·        កម្រាលទោល: មានន័យថាជា ជាលិកាដែលកើតចេញពីកោសិកាតែមួយស្រទាប់។

·        កម្រាលស្រទាប់: មានន័យថាជា ជាលិកាដែលកើតពីកោសិកាច្រើនជាងមួយស្រទាប់។

ខ. ជាលិកាអេពីតេល្យូមក្រពេញ

ជាលិកាអេពីតេល្យូម ជាពិសេសវាបញ្ចេញសារធាតុសម្រាប់ប្រើប្រាស់ចាំបាច់របស់សារពាង្គកាយ ។ ក្រពេញត្រូ​វបានគេបែងចែកជា៖

·        ក្រពេញបញ្ចេញក្រៅ (Exocrine Gland) ជាក្រពេញបញ្ចេញរួសរំលាយអាហារ(ក្រពេញទឹកមាត់) និង ជាក្រពេញញើសជាដើម។

·        ក្រពេញបញ្ចេញក្នុង (Endocrine Gland) ជាក្រពេញដែលបញ្ចេញអរម៉ូន វាគ្មានបំពង់បញ្ចេញក្រៅទេ។ ផលិតផលរបស់វាបញ្ចេញទៅក្នុងឈាម។ ឧទាហរណ៍ៈ  ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត ក្រពេញអ៊ីប៉ូភីស។

·        ក្រពេញចម្រុះ (Mix Gland) វាមានលក្ខណៈជា ក្រពេញអ៊ិចសូគ្រីនផង និង អង់ដូគ្រីនផង។ ឧទាហរណ៍ៈ  លំពែង។

 

៤.២/ ទម្រង់នៃកោសិកា

        ប្រភេទផ្សេងគ្នានៃកោសិកា epithelial ដោយផ្អែកលើរូបរាង ឬ ទម្រង់រួមមាន:

·        Squamous epithelium៖ កោសិកា epithelial Squamous មានរាងសំប៉ែត និងមានរាងដូចសន្លឹក។

·        Cuboidal epithelium: កោសិកា epithelial Cuboidal មានរាងដូចគូប មានន័យថាពួកវាមានទទឹង កម្ពស់ និងជម្រៅស្មើគ្នា។

·        Columnar epithelium: កោសិកា epithelial ជួរឈរមានរូបរាងដូចជួរឈរ មានន័យថាពួកវាមានរាងទ្រវែង។

 

៤.៣/​​ ប្រភេទនៃកោសិកា epithelial នៅក្នុងសាពាង្គកាយ

       

គេបែងចែកជាលិកាអេពីតេល្យូមជា៨ប្រភេទដោយផ្អែកទៅលើ ចំនួន ទម្រង់ និង ប្រភេទរបស់កោសិកា ដែលក្នុងនោះមានដូចជា៖

·        Simple squamous

·        Simple cuboidal

·        Simple columnar

·        Stratified squamous

·        Stratified cuboidal

·        Stratified columnar

·        Pseudostratified columnar

·        Transitional

 

 ទីតាំងនៃប្រភេទកោសិកាEpitheliumទាំង៨ក្នុងសារពាង្គកាយ៖

·        Simple epithelium squamous: ជាលិកាប្រភេទនេះត្រូវបានគេរកឃើញមាននៅ សួត​ និង កូនថង់សួត

·        Simple epithelium cuboidal: ប្រភេទនៃ epithelium នេះត្រូវបានរកឃើញនៅក្រពេញតូច និង​ បំពង់តូចនៃតម្រងនោម (kidney tubules)​។

·        Simple epithelium columnar ៖ ប្រភេទនៃ epithelium នេះច្រើនតែមានឯកទេសសម្រាប់ការស្រូប ហើយជាធម្មតាមាន apical cilia ឬ microvilli ។ កោសិកាទាំងនេះមាន ក្រពះ និងពោះវៀនតូចរបស់អ្នក។

·        Stratified epithelium squamous: ប្រភេទនៃ epithelium នេះជាធម្មតាមានមុខងារការពារ រួមទាំងការការពារប្រឆាំងនឹង microorganisms ពីការឈ្លានពានជាលិកាក្រោម និង/ឬការការពារប្រឆាំងនឹងការបាត់បង់ទឹក។ ស្រទាប់ខាងក្រៅនៃស្បែករបស់អ្នក (អេពីដេមីស) ត្រូវបានបង្កើតឡើងពីកោសិការ epithelial squamous stratified

·        Stratified cuboidal epithelium៖ ប្រភេទនៃ epithelium នេះ ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងបំពង់ excretory នៃក្រពេញទឹកមាត់ និងក្រពេញញើសរបស់អ្នក។

·        Stratified columnar epithelium៖ ប្រភេទនៃ epithelium នេះត្រូវបានគេឃើញនៅក្នុងភ្នាស mucous (conjunctiva) នៅតាមត្របកភ្នែករបស់អ្នក ដែលជាកន្លែងដែលវាមានទាំងការការពារ និងការបញ្ចេញទឹករំអិល។

·        Pseudostratified columnar epithelium: ប្រភេទនៃ epithelium នេះរកឃើញមាននៅតាម ផ្លូវដង្ហើម(បំពង់ខ្យល់)របស់អ្នក ហើយជាធម្មតាមាន cilia ច្រើន។

·        Transitional: ត្រូវបានគេរកឃើញមាននៅតម្រងនោម ដែលរូបរាងប្រែប្រួលទៅតាមសម្ពាធនៃមជ្ឈដ្ឋានរបស់វា។

 

 

៤.៤/ លក្ខណៈពិសេសនៃផ្ទៃកោសិកា

ប្រសិនបើយើងផ្អែកទៅលើលក្ខណៈពិសេសរបស់ផ្ទៃកោសិកាគេចែកចេញជាពីរប្រភេទគឺ៖

·        Cilia : Cilia មានទំហំតូច រាងដូចសរសៃសក់ មានចលនា (ពួកវាអាចផ្លាស់ទីបាន) រចនាសម្ព័ន្ធនៅលើផ្ទៃកោសិកា ដែលអាចជួយផ្លាស់ទីសារធាតុទៅផ្ទៃខាងក្រៅនៃកោសិកា។ កោសិកា ciliated ជាធម្មតាមាន cilia រាប់រយនៅលើផ្ទៃរបស់វា។ កោសិកា Epithelial ដែលតម្រង់ជួរផ្លូវដង្ហើមរបស់អ្នកមាន cilia ដែលជាប់ធូលី និងសារធាតុផ្សេងទៀតដែលអ្នកដកដង្ហើមចូល ហើយផ្លាស់ទីពួកវាទៅរន្ធច្រមុះរបស់អ្នក ដើម្បីកុំឱ្យពួកវាចូលទៅក្នុងសួតរបស់អ្នក។ ឧទាហរណ៍មួយទៀតនៃកោសិកាដែលមាន cilia គឺជាកោសិកា epithelial ដែលតម្រង់ជួរបំពង់ fallopian ដែលជួយផ្លាស់ទីស៊ុតពីអូវែរទៅស្បូន។

·        Microvilli: Microvilli គឺជារចនាសម្ព័ន្ធមិនចល័ត (ពួកវាមិនផ្លាស់ទី) រចនាសម្ព័ន្ធដូចម្រាមដៃនៅលើផ្ទៃនៃកោសិកា epithelial ដែលបំពេញមុខងារដើម្បីបង្កើនផ្ទៃកោសិកា ដូច្នេះវាអាចស្រូបយកសារធាតុបានប្រសើរជាងមុន។ កោសិកា epithelial ដែលតម្រង់ជួរពោះវៀនតូចរបស់អ្នកមាន microvilli រាប់ពាន់ដែលស្រូបយកសារធាតុចិញ្ចឹមពីអាហារដែលអ្នកញ៉ាំ និងការពាររាងកាយរបស់អ្នកពីបាក់តេរីក្នុងពោះវៀន។

V. តួនាទី

ជាលិកាអេពីតេល្យូមមានតួនាទីដូចជា៖

·        ការការពារជាលិកាក្រោមពីវិទ្យុសកម្ម ការបន្សាបជាតិពុល របួសរាងកាយ និង ការពារពីការជ្រៀតចូលនៃមេរោគ។

·        ការស្រូបយកសារធាតុនៅក្នុងស្រទាប់បំពង់រំលាយអាហារ(ពោះវៀនតូច)ទៅក្នុងឈាម។

·        ការបញ្ចេញគឺអេពីតេល្យូមខ្លះអាចបញ្ចេញសារធាតុសម្រាប់ដំណើរការលូតលាស់ និង ដំណើរបណ្ដូររូបធាតុរបស់សារពាង្គកាយ។ ឧទាហរណ៍ជាលិកាក្នុងតម្រងនោម និង ក្រពេញញើសជាដើម។

·        មុខងារធ្មួលវិញាណគឺ គ្រាប់តូចៗនៅលើផ្ទៃអណ្ដាត ជាកន្លែងជីវ្ហាវិញាណយ៉ាងសំខាន់។

VI. ការវិវត្តិ

        ជាលិកាអេពីតេល្យូមចាប់ផ្ដើមវិវត្តិពីកោសិកានៃស្រទាប់ endoderm ក្នុងដំណាក់កាល Gastrula នៃវគ្គអំប្រ៊ីយ៉ូនៃភគ៌ ហើយវគ្គនេះអាស្រ័យលើប្រភេទសត្វ ដូចជាមនុស្សគឺ១០ថ្ងៃក្រោយការបង្កកំណើតដល់៩០ថ្ងៃ រីឯជ្រូកគឺ ១០ក្រោយការបង្កកំណើតដល់ ៣០ថ្ងៃ(លោកគ្រូ គីមសាន្ត សុភ័ណ្ឌ)។

VII. ការសន្និដ្ឋាន

        ជាលិកាអេពីតេល្យូមជាលិកាដែលគ្របដណ្ដប់ពាសពេញសារពាង្គកាយ និង មានមុខងារយ៉ាងសំខាន់សម្រាប់ទ្រទ្រង់ដល់សារពាង្គកាយទាំងមូល គឺទាំងសរីរាង្គខាងក្រៅ និង សរីរាង្គខាងក្នុងផង។ ហើយវាជាជាលិកាដែលជួយទៅដល់ការការវិវត្តរបស់អំប្រ៊ីយ៉ូផងដែរព្រោះយើងដឹងហើយថាជាលិកានេះគឺត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងកំឡុងពេលនៃការវិវត្តិរបស់អំប្រ៊ីយ៉ូមកម្ល៉េះ។

 

VIII. ឯកសារយោង

1. www.clevelandclinic.org

2. www.study.com

3. www.Wikipedia.org

4. You Tube: CML Health Science Official

5. សៀវភៅកោសិកាវិទ្យា និង ជាលិកាវិទ្យា ដែលរៀបរៀងដោយ Associate Professor, Duk Chheng.