ប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើម

 

I. សេចក្ដីផ្ដើម

ប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមជាប្រព័ន្ធមួយយ៉ាងសំខាន់សម្រាប់ទ្រង់ជីវិតរបស់ មនុស្ស សត្វ។ ព្រោះថារាល់វិនាទី មនុស្ស សត្វ ដែលមានជីវិតគឺត្រូវការដកដង្ហើមចេញចូលជាប្រចាំ។ ការដកដង្ហើមចូលគឺក្នុងគោលបំណងនាំយកឧស្ម័នអុកស៊ីសែនចូលក្នុងសារពាង្គកាយដើម្បីចូលរួមដឹកនាំអេឡិចត្រុងទៅផលិតថាមពល ATP ដែលជាអាហាររបស់សារពាង្គកាយ។ ចំណែកឯការដកដង្ហើមចេញគឺវាបាននាំមកឧស្ម័នកាបូនឌីអុកស៊ីតដែលជាឧស្ម័នពុលចេញមកក្រៅសារពាង្គកាយវិញ។ ដូចនេះការសិក្សាពីប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមមានន័យថាជាការសិក្សាអំពីការផ្លាស់ប្ដូរឧស្ម័នដើម្បីឲ្យកោសិកាអាចរស់បាន។ ប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមនិងប្រព័ន្ធរបត់ឈាមជាដៃគូនឹងគ្នាយ៉ាងសំខាន់ដែលមិនអាចខ្វះបាន។ ពីព្រោះថារាល់ឧស្ម័ន អុកស៊ីសែន និង កាបូនឌីអុកស៊ីត គឺត្រូវបានដឹកជញ្ជូនតាមរយៈប្រព័ន្ធរបត់ឈាមពីសួតទៅកាន់សរីរាង្គផ្សេងៗ និងពីសរីរាង្គផ្សេងៗមកកាន់សួតវិញ។

 

II. គោលបំណង

គោលបំណងសំខាន់ៗក្នុងមេរៀននេះគឺការផ្ដល់នូវចំណេះដឹងទាក់ទងទៅនឹង លក្ខណៈទូទៅ​ រចនាសម្ព័ន្ធ និង តួនាទី របស់ប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើម។ លើសពីនេះក៏មានការនិយាយអំពីការវិត្តរបស់ប្រព័ន្ធមួយនេះតាំងពីដំណាក់កាលដំបូងរហូតដល់ដំណាក់កាលចុងក្រោយដែលមានសរីរាង្គគ្រប់គ្រាន់អាចបង្កើតបានជាប្រព័ន្ធមួយដែលយើងហៅថាប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើម។

 

    III. លក្ខណៈទូទៅ

ប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមមានសរីរាង្គទាំងអស់ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការដកដង្ហើម។ ទាំងនេះរួមមាន ច្រមុះ បំពង់ក ទងសួត និងសួត។ ប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមធ្វើរឿងសំខាន់ពីរយ៉ាង៖ វានាំអុកស៊ីសែនចូលទៅក្នុងខ្លួនរបស់យើង ដែលយើងត្រូវការសម្រាប់កោសិការបស់យើងដើម្បីរស់នៅ និងដំណើរការបានត្រឹមត្រូវ។ ហើយវាជួយយើងកម្ចាត់កាបូនឌីអុកស៊ីត ដែលជាផលិតផលកាកសំណល់នៃមុខងារកោសិកា។ ច្រមុះ បំពង់ក បំពង់ក បំពង់ខ្យល់ និងទងសួត សុទ្ធតែដំណើរការដូចប្រព័ន្ធបំពង់ ដែលខ្យល់ត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងសួតរបស់យើង។ នៅទីនោះ ក្នុងថង់ខ្យល់តូចបំផុតដែលហៅថា alveoli អុកស៊ីសែនត្រូវបាននាំចូលទៅក្នុងចរន្តឈាម ហើយកាបូនឌីអុកស៊ីតត្រូវបានរុញចេញពីឈាមចេញទៅក្នុងខ្យល់។ នៅពេលដែលមានអ្វីមួយខុសប្រក្រតីជាមួយផ្នែកនៃប្រព័ន្ធដកដង្ហើម ដូចជាការឆ្លងមេរោគដូចជាជំងឺរលាកសួត វាធ្វើឱ្យយើងពិបាកទទួលបានអុកស៊ីសែនដែលយើងត្រូវការ និងដើម្បីកម្ចាត់ចោលនូវផលិតផលកាកសំណល់កាបូនឌីអុកស៊ីត។ រោគ សញ្ញា ទូទៅ នៃ ផ្លូវ ដង្ហើម រួម មាន ការ ថប់ ដង្ហើម ក្អក និង ឈឺ ដើម ទ្រូង។

IV. រចនាសម្ព័ន្ធ

ប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមជួយនាំខ្យល់ចេញពីបរិយាកាសចូលទៅក្នុងខ្លួននិងបញ្ចេញកាកសំណល់ឧស្ម័នចេញពីរាងកាយ។ទាំងនេះត្រូវបានដាក់ជាក្រុមទៅជាបីប្រភេទសំខាន់ៗគឺផ្លូវខ្យល់ សួតនិងសាច់ដុំផ្លូវដង្ហើម។

1.    ផ្លូវខ្យល់

ច្រមុះនិងមាត់:ការបើកចំហរដែលអនុញ្ញាតឲខ្យល់នៅខាងក្រៅហូរចូលទៅក្នុងសួត។

Cilia ជារោមតូចល្អិតស្ថិតនៅតាមផ្លូវដង្ហើម វាមាននាទីជួយទប់ស្កាត់ធូលី និង ភ្នាក់ងារបង្កជំងឺផ្សេងៗមិនឲ្យចូលទៅក្នុងសួត។

Pharynx(បំពង់ក)៖ដឹកនាំខ្យល់ពីច្រមុះនិងមត់ទៅបំពង់ក។

 

 Larynx(ប្រអប់សំលេង)៖ដឹកនាំខ្យល់បំពង់ស្រោមពូកនិងមានខ្សែសំលេងសម្រាប់សំលេង។

 Trachea(បំពង់ខ្យល់)៖បំបែកចូលទៅក្នុងបំពង់bronchialឆ្វេងនិងស្តាំដែលដឹកនាំដោយខ្យល់ទៅសួតខាងឆ្វេងនិងស្តាំ។Trachea មានបួនស្រទាប់ដូចជា៖

·       Mucosa

·       Submucosa

·       Cartilaginous layer

·       Adventita

 

2.    សួត

សួតជាសរីរាង្គដែលមានគូនៅក្នុងធ្មេញទ្រូងដែលអាចឲមានការផ្លាស់ប្តូរឧស្ម័នរវាងឈាមនិងខ្យល់។

 សួតមានពីស្រទាប់ដូចជា៖

•       Parietal Pleura

•       Visceral Pleura

សួតមានប្រាំLobeដោយខាងឆ្វេងមានពីរគឺ Superior និង Inferior ។ ចំពោះផ្នែកខាងស្ដាំវិញមានបីLobe គឺមានដូចជា Superior, Middle, និង Inferior ។

សួតត្រូវបានបែងចែកជា៥រន្ធគឺ÷

·       បំពង់ទ្រូង :បំពង់ក្នុងសួតដែលបញ្ចេញខ្យល់ចូលទៅក្នុងbronchiolesនិងអនុញ្ញាតឲខ្យល់ចេញពីសួត។

·        Bronchioles: បំពង់bronchialតូចជាងនៅក្នុងសួតដែលដឹកនាំខ្យល់់ទៅកាន់ថង់ខ្យល់តូចដែលគេស្គាល់ថាជាalveoli។

·       Alveoli: កាបូបស្ថានីយbronchioleដែលត្រូវបានព័ទ្ធជុំវិញដោយសរសៃឈាមហើយជាផ្ទៃដង្ហើមនៃសួត។

·       សរសៃឈាម: សរសៃឈាមដែលដឹកនាំឈាមអុកស៊ីសែនបានអស់ពីបេះដូងទៅសួត។

·       សរសៃឈាមសួត: សរសៃឈាមដែលនាំឈាមសម្បូរអុកស៊ីសែនចេញពីសួតត្រឡប់ទៅបេះដូងវិញ។

3.    សាច់ដុំផ្លូវដង្ហើម

·       ដ្យ៉ាហ្វក្រាម(Diaphram)៖ ភាគថាសសាច់ដុំដែលខ័ណ្ឌចែកប្រអប់ទ្រូងពីប្រអប់ពោះ។វានិងសម្រាកដើម្បីជួយឲ្យដកដង្ហើម។

·       សាច់ដុំកណ្តាល៖ ក្រុមសាច់ដុំជាច្រើនដែលស្ថិតនៅចន្លោះឆ្អឹងជំនីដែលជួយពង្រីកនិងបង្រួញធ្មេញទ្រូងដើម្បីជួយក្នុងការដកដង្ហើម។

·       សាច់ដុំពោះ៖ ជំនួយក្នុងការដកដង្ហើមលឿននៃខ្យល់។

 

V. តួនាទី

មុខងារសំខាន់នៃប្រព័ន្ធដង្ហើមគឺដើម្បីរៀបចំដំណើរការនៃការស្រូបយកអុកស៊ីសែនពីខាងក្រៅតាមរយៈប្រព័ន្ធខ្យល់និងយន្ដការដង្ហើមកោសិកា។ កាកសំណល់មួយពីដំណើរការគឺកាបូនឌីអុកស៊ីតដែលឈានដល់ចរន្តឈាមហូរចូលសួតហើយត្រូវបានយកចេញពីរាងកាយទៅក្នុងបរិយាកាស។

ប្រព័ន្ធដង្ហើមទទួលខុសត្រូវសម្រាប់ការសំរបសំរួលមុខងារទាំងអស់នេះ។ ជាពិសេសវាទទួលខុសត្រូវចំពោះការច្រោះនិងធ្វើឱ្យសើមខ្យល់ដែលនឹងចូលក្នុងរាងកាយបន្ថែមលើការច្រោះម៉ូលេគុលដែលមិនចង់បាន។

វាក៏ទទួលខុសត្រូវផងដែរចំពោះការធ្វើនិយ័តកម្ម pH នៃអង្គធាតុរាវរាងកាយ ដោយប្រយោល។ គ្រប់គ្រងកំហាប់ CO2ដោយរក្សាទុកវាឬលុបបំបាត់វាចោល។ ម៉្យាងទៀតវាពាក់ព័ន្ធនឹងបទប្បញ្ញត្តិសីតុណ្ហភាពសីតុណ្ហាភាពសំងាត់អ័រម៉ូននៅក្នុងសួតនិងជួយប្រព័ន្ធ olfactory ក្នុងការរកឃើញក្លិន។

 

លើសពីនេះទៀតធាតុនីមួយៗនៃប្រព័ន្ធដំណើរការមុខងារជាក់លាក់មួយ: រន្ធច្រមុះកំដៅខ្យល់និងផ្តល់ការការពារដល់ពពួក ស្វ័រ (pharynx, larynx) និងបំពង់ខ្យល់ (trachea) សម្រុះសម្រួលការឆ្លងកាត់ខ្យល់។

លើសពីនេះទៅទៀត pharynx មានជាប់ទាក់ទងនឹងការឆ្លងកាត់ចំណីអាហារនិង larynx នៅក្នុងដំណើរការនៃការបន្លឺសំឡេង។ ទីបំផុតនៅក្នុង alveoli ដំណើរការនៃការផ្លាស់ប្តូរឧស្ម័នកើតឡើង។

VI. ការវិវឌ្ឍន៍

•       ការវិវត្តនៃប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមចាប់ផ្ដើមឡើងនៅសប្ដាហ៍ទី៤ នៃការមានផ្ទៃពោះ។ នៅត្រឹមសប្ដាហ៍ទី២៨ Alveoli គ្រប់គ្រាន់ពេញវ័យដែលទារកកើតមិនគ្រប់ខែនៅពេលនេះជាទូទៅអាចដកដង្ហើមដោយខ្លួនឯងបាន។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមមិនត្រូវបានវិវត្តពេញលេញទេ រហូតដល់កុមារភាពដំបូង នៅពេលដែលការបំពេញបន្ថែមនៃ Alveoli ពេញវ័យមានវត្តមាន។ប្រហោងច្រមុះ (Nasal cavity)វិវត្តនៅសប្ដាហ៍ទី4

•       Larynx វិវត្តនៅសប្ដាហ៍ទី4-5(នៅថ្ងៃទី៣៣នៃការពពោះ)

•       pharynx វិវត្តនៅសប្ដាហ៍ទី4

•       បំពង់ខ្យល់(Trachea) វិវត្តនៅសប្ដាហ៍ទី7-8(ខែទី២)

•       សួត(Lung) វិវត្តនៅសប្ដាហ៍ទី8

•       Cilia វិវត្តនៅសប្ដាហ៍ទី10

•       ទងសួត(bronchioles) វិវត្តនៅសប្ដាហ៍ទី18

•       ចាប់ពីសប្តាហ៍ទី 24 នៃការមានផ្ទៃពោះ (រហូតដល់អាយុប្រហែល 8 ឆ្នាំ) ថង់ផ្លូវដង្ហើមទាំងនេះលូតលាស់ និងកើនឡើង ដោយបន្ថែមផ្ទៃបន្ថែមទៀតសម្រាប់ការផ្លាស់ប្តូរអុកស៊ីសែន និងកាបូនឌីអុកស៊ីត។

•       នៅពេលមានផ្ទៃពោះ 28 សប្តាហ៍ ការផ្លាស់ប្តូរឧស្ម័ននៅក្នុងសួតអាចធ្វើទៅបាន ទោះបីជា alveoli មិនទាន់ត្រូវបានបង្កើតឡើងពេញលេញក៏ដោយ។

ដំណើរការវិវឌ្ឍន

1.    សប្ដាហ៍ទី៤ ដល់ ៧

ការវិវឌ្ឍន៍ផ្លូវដង្ហើមនៅក្នុងអំប្រ៊ីយ៉ុងចាប់ផ្តើមនៅសប្តាហ៍ទី 4 ។ ជាលិកា Ectodermal ពីតំបន់ក្បាលខាងមុខ ចូលទៅខាងក្នុងបង្កើតជារណ្តៅ olfactory ដែលប្រសព្វជាមួយជាលិកា endodermal នៃ pharynx ដែលកំពុងអភិវឌ្ឍ។  រណ្តៅ olfactory គឺជារចនាសម្ព័ន្ធមួយក្នុងចំនោមរចនាសម្ព័ន្ធមួយគូដែលនឹងពង្រីកទៅជាប្រហោងច្រមុះ។  ក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះ សួតបង្កើតជាដុំពក។  ទងសួតគឺជារចនាសម្ព័ន្ធរាងជាលំហដែលផ្សំឡើងដោយជាលិកាដែលប៉ោងពីខាងមុខ។  Foregut គឺ endoderm ទាបជាងថង់ pharyngeal ។  ដុំពក laryngotracheal គឺជារចនាសម្ព័ន្ធដែលបង្កើតចេញពីផ្នែកបន្ថែមបណ្តោយនៃសួត នៅពេលដែលការអភិវឌ្ឍន៍រីកចម្រើន។  ផ្នែកនៃរចនាសម្ព័ន្ធនេះដែលនៅជិតបំផុតនៃ pharynx ក្លាយជា trachea ខណៈពេលដែលចុង distal ក្លាយជា bulbous កាន់តែច្រើនបង្កើតជា buds bronchial ។ 

ទងសួតគឺជារចនាសម្ព័ន្ធមួយគូដែលនៅទីបំផុតនឹងក្លាយជាទងសួត និងរចនាសម្ព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមខាង ក្រោមទាំងអស់។

2.    សប្ដាហ៍ទី៧ ដល់ ១៦

ពន្លក ទងសួត បន្តទៅសាខា នៅពេលដែលការអភិវឌ្ឍន៍រីកចម្រើន រហូតដល់ ទងសួតផ្នែកទាំងអស់ត្រូវបានបង្កើតឡើង។  ចាប់ផ្តើមនៅជុំវិញសប្តាហ៍ទី 13 lumen នៃ bronchi ចាប់ផ្តើមពង្រីកនៅក្នុងអង្កត់ផ្ចិត។  នៅសប្តាហ៍ទី 16 bronchioles ផ្លូវដង្ហើមបង្កើត។  ទារកឥឡូវនេះមានរចនាសម្ព័ន្ធសួតសំខាន់ៗទាំងអស់ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងផ្លូវដង្ហើម។

3.    សប្ដាហ៍១៦ ដល់ ២៤

នៅពេលដែល bronchioles ផ្លូវដង្ហើមបង្កើតបាន ការវិវឌ្ឍន៍បន្ថែមរួមមានការរីកធំនៃសរសៃឈាម ឬការវិវត្តនៃសរសៃឈាម ក៏ដូចជាការបង្កើតបំពង់ alveolar និង alveolar precursors។  នៅសប្តាហ៍ទី 19 ទងសួតផ្លូវដង្ហើមបានបង្កើតឡើង។  លើសពីនេះ កោសិកាដែលគ្របដណ្ដប់លើរចនាសម្ព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមចាប់ផ្តើមខុសគ្នា ដើម្បីបង្កើត pneumocytes ប្រភេទ I និង II ។  នៅពេលដែលកោសិកាប្រភេទទី II មានភាពខុសប្លែកគ្នា ពួកវាចាប់ផ្តើមបញ្ចេញសារធាតុ surfactant សួតក្នុងបរិមាណតិចតួច។  នៅសប្តាហ៍ទី 20 ចលនាដកដង្ហើមរបស់ទារកអាចចាប់ផ្តើម។

4.    សប្ដាហ៍ទី ២៤ ដល់វគ្គបញ្ចប់

ការលូតលាស់ និង ភាពពេញវ័យរបស់ ប្រព័ន្ធ ផ្លូវដង្ហើម កើតឡើងចាប់ពីសប្តាហ៍ ទី ២៤ រហូត ដល់ រយៈពេលចុងបញ្ចប់។ alveolar precursors កាន់តែច្រើនមានការរីកចម្រើន ហើយបរិមាណដ៏ច្រើននៃ surfactant pulmonary ត្រូវបានផលិត។  កម្រិត surfactant ជាទូទៅមិនគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីប្រព្រឹត្តតាមសួតប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពរហូតដល់ប្រហែលខែទីប្រាំបីនៃការមានផ្ទៃពោះ។  ប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមបន្តពង្រីក ហើយផ្ទៃដែលនឹងបង្កើតជាភ្នាសផ្លូវដង្ហើមមានការរីកចម្រើនបន្ថែមទៀត។  នៅចំណុចនេះ សរសៃឈាមសួតបានបង្កើតឡើង និងបន្តពង្រីក បង្កើតបានជាផ្ទៃធំសម្រាប់ផ្លាស់ប្តូរឧស្ម័ន។  ដំណាក់កាលសំខាន់នៃការអភិវឌ្ឍន៍ផ្លូវដង្ហើមកើតឡើងនៅសប្តាហ៍ទី 28 នៅពេលដែល alveolar precursors គ្រប់គ្រាន់បានពេញវ័យ ដូច្នេះទារកដែលកើតមិនគ្រប់ខែនៅពេលនេះជាធម្មតាអាចដកដង្ហើមបានដោយខ្លួនឯង។  ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ alveoli បន្តអភិវឌ្ឍនិងពេញវ័យទៅជាកុមារភាព។ 

VII. ការសនិ្នដ្ឋាន

ប្រព័ន្ធផ្លូវដង្ហើមជាប្រព័ន្ធមួយសំខាន់ក្នុងចំណោមប្រព័ន្ធផ្សេងៗទៀតពីព្រោះវាជួយទ្រទ្រង់ទៅដល់ជីវិតរបស់និងសត្វគ្រប់វិនាទីដោយ វាមានមុខងារសំខាន់ក្នុងការបណ្ដូរឧស្ម័ន ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតវាមានការវិវឌ្ឍតាំងពីសប្ដាហ៍ទី៤រហូតមកដល់សប្ដាហ៍ទី២៨ទើបប្រព័ន្ធមួយនេះមានភាពពេញវ័យដែលអាចឲ្យទារកអាចដង្ហើមដោយខ្លួនឯងបាន។

 

រៀបរៀងដោយនិស្សិត ពេជ ឧដាន់

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ពូជគោដ្រោតម៉ាស្ទើរ(Droughtmaster)

 

១.សេចក្ដីផ្តើម

        មុខរបរចិញ្ចឹមគោគឺជាចំណែកមួយនៃវិស័យកសិកម្មដែលប្រជាកសិករយើងបាននាំគ្នាចិញ្ចឹមអស់រយៈពេលជាយូរឆ្នាំមកហើយ។ សព្វថ្ងៃការចិញ្ចឹមគោមានពីរគឺ ការចិញ្ចឹមបែបពានិជ្ជកម្ម និង ការចិញ្ចឹមបែបគ្រួសារ។ តាមការប៉ាន់ប្រមាណនៅឆ្នាំ២០១៤​ សត្វគោនៅកម្ពុជាមានចំនួន ៣០៥៩៩២៧ក្បាល ក្នុងនោះមានការចិញ្ចឹម​បែបគ្រួសារមានចំនួនប្រមាណ ៨៣ % និង ការចិញ្ចឹមតាមបែបពានិជ្ជកម្មមានប្រមាណជា ១៧% ។ រហូតមកដល់ឆ្នាំ២០១៨ សត្វគោសរុបមានចំនួន ២៩២៨៥៣៤ក្បាល ដែលក្នុងនោះការចិញ្ចឹមតាមបែបពានិជ្ជកម្មមានចំនួនប្រមាណជា ២៣% ហើយការចិញ្ចឹមតាមបែបគ្រួសារមានចំនួន ៧៧%។ ដោយការចិញ្ចឹមតាមបែបលក្ខណៈគ្រួសារនៅតែមានចំនួនច្រើនជាងការចិញ្ចឹមបតាមបែបពានិជ្ជកម្មនោះធ្វើពូជគោនៅកម្ពុជាមិនទាន់មានការរីកចម្រើននៅឡើយ។ ទាំងនេះក៏ដោយសារប្រជាជនខ្មែរយើងមិនទាន់ទទួលយកនូវការបង្កាត់គោបែបសិប្បនិម្មិតនៅឡើយ រីឯចំណេះដឹងទៅលើពូជគោក៏មិនទាន់មានគ្រប់គ្រាន់។ល។

        ដូច្នេះហើយសៀវភៅនេះនឹងលើកយកពូជគោដ្រោតម៉ាស្ទើរ (Droughtmaster) មកបង្ហាញដល់អ្នកអានគ្រប់រូបដើម្បីបានជាចំណេះដឹង។

 

២.ប្រវត្តិពូជគោដ្រោតម៉ាស្ទើរ (Droughtmaster)

        ពូជគោដ្រោតម៉ាស្ទើរមានដើមកំណើតដំបូងនៅភាគខាងជើងនៃរដ្ឋ ឃ្វីនឡែនដ៏(Queensland) ប្រទេសអូស្ត្រាលី ក្នុងឆ្នាំ១៩១៥ ហើយឈ្មោះថា ដ្រោតម៉ាស្ទើរ(Droughtmaster) នេះត្រូវបានដាក់ដោយក្រុម​អ្នកជំនាញគោក្របីនៅរដ្ឋឃ្វីនឡែនដ៏។ ពូជនេះធ្វើការបង្កាត់ឡើងដោយយកពូជគោ​ Shorthorn  បង្កាត់ជាមួយពូជគោ Brahman។ Shorthorn ជាប្រភេទពូជគោដែលគ្មានស្នែង ឬ មានស្នែងខ្លីហើយជាពូជគោដែលអត់ដែលអត់បូក វាស្ថិតក្នុងប្រភេទគោ Bos taurus ដែលមានការចិញ្ចឹមច្រើននៅ អឺរ៉ុប និង អាព្រិច តាំងពី ៥៥០០-៧០០០ ឆ្នាំមុន ។ Brahman ជាពូជគោ​ចិញ្ចឹមនៅតំបន់ត្រូពិចវាស្ថិតក្នុងប្រភេទគោ Bos indicus ដែលមានដើមកំណើតនៅប្រទេសឥណ្ឌាតាំងពី ៨០០០ឆ្នាំមុន។ ដូចនេះនៅក្នុងឈាមរបស់ពូជគោដ្រោតម៉ាស្ទើរមានឈាមពូជគោShorthorn 50%និងឈាមពូជគោBarman 50%។

 គោលបំណងដែលអ្នកបង្កាត់ ធ្វើការបង្កាត់ពូជគោដ្រោតម៉ាស្ទើរនេះឡើងគឺក្នុងគោលបំណងចង់បានពូជគោដែលមានលក្ខណៈធន់ទៅនឹងកម្ដៅ ដើម្បីជម្នះនូវបញ្ហាគ្រោះរាំងស្ងួត។ បន្ទាប់ពីបង្កាត់បានជោគជ័យមក នៅឆ្នាំ ១៩៧០ពូជគោប្រភេទនេះមានការនាំចេញទៅកាន់ប្រទេសតំបន់អាស៊ី អាព្រិច អាមេរិកឡាទីន អាមេរិកខាងត្បូង មជ្ឈិមបូព៌ា និង កោះប៉ាស៊ីហ្វិក។

៣. លក្ខណៈពិសេស

ជាពូជគោដែលគេចិញ្ចឹមយកសាច់ ភាគច្រើនមានចិញ្ចឹមនៅតំបន់ដែលមានសីតុណ្ហភាពក្ដៅព្រោះធន់ទៅនឹងកម្តៅនិងភាពរាំងស្ងួត, ងាយកើតកូន, សាច់មានគុណភាព, ស្លូតហើយស៊ាំង និងធន់ប៉ារាសិត។ វាមានអំណោយផលសម្រាប់ការចិញ្ចឹមនៅតាមបណ្ដាប្រទេសដែលមានអាកាសធាតុត្រូពិច ក្នុងនោះកម្ពុជាយើងក៏អាចចិញ្ចឹមបានដែរ ។

ជាទូទៅសត្វគោឈ្មោលមានទម្ងន់  1000 kg ចំណែកឯគោញីមានទម្ងន់ 695 kg។ រឺឯកម្ពស់វិញគឺគោឈ្មោលមានកម្ពស់ 168 cm ហើយគោញីមានកម្ពស់ 137 cm។

 

 គោឈ្មោល Droughtmaster

 

គោញី Droughtmaster

 

ដ្រោតម៉ាស្ទើរមានពណ៌សម្បុរ ក្រហម តែមិនមែនក្រហមសុទ្ធនោះទេគឺ ក្រហមងងឹត ហើយជាពិសេសវាគ្មានស្នែងទេ ឬ មានដែរតែខ្លី។ ពណ៌ក្រហមនេះហើយដែលជួយការពាវាពីកម្ដៅព្រះអាទិត្យ និង  ងាយគេចផុតពីជំងឺមហារីកស្បែក ព្រមទាំងជំងឺពកដុំស្បែកផងដែរ។

៤. ឯកសារយោង

1.   www.wikipedia.org

2.   www.droughtmaster.com.au

3.   www.redhillstud.com.au

4.   www.anglezed.com

5.   ក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខប្រមាញ់ និង នេសាទ

6.   Page: OB Livestock-អូប៊ី ឡាយស្តុក

សត្វ

ជាលិកា អេពីតេល្យូម (Epithelial Tissue)

I. សេចក្ដីផ្ដើម

អ្នកទាំងអស់គ្នាប្រហែលជាធ្លាប់បានសិក្សាខ្លះៗហើយទាក់ទងទៅនឹងជាលិការបស់មនុស្ស និង សត្វ។ជាលិកាមនុស្ស និង ជាលិកាសត្វបានកើតចេញពីការប្រមូលផ្ដុំគ្នានៃកោសិកាជាច្រើនតភ្ជាប់គ្នាដោយសារធាតុម្យ៉ាងដែលគេឲ្យឈ្មោះថា intercellular ។សារពាង្គកាយរបស់មនុស្ស និង សត្វគឺ សុទ្ធបានបង្កឡើងពីជាលិកាសំខាន់ៗទាំងបួនប្រភេទគឺជាលិកាសន្ធាន(Connective Tissue) ជាលិកាអេពីតេល្យូម(Epithelial Tissue)  ជាលិកាសាច់ដុំ(Muscle Tissue) និង ជាលិកាប្រសាទ(Nervous Tissue)  ។ ក្នុងកិច្ចការស្រាវជ្រាវនេះក្រុមយើងខ្ញុំសូមលើកយកតែជាលិកាអេពីតេល្យូមតែប៉ុណ្ណោះមកបង្ហាញដល់អ្នកទាំងអស់គ្នា។

II.​ គោលបំណង

ជាការពិតណាស់ក្នុងសារពាង្គកាយរបស់យើងត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ទៅដោយជាលិកាអេពីតេល្យូមហើយមិនតែប៉ុណ្ណោះវាក៏មានមុខងារសំខាន់សម្រាប់សារពាង្គកាយ។ យើងអាចនិយាយបានថានៅក្នុងសារពាង្គកាយគឺជាលិកាអេពីតេល្យូមជាជាលិកាដែលច្រើនជាងគេក្នុងសារពាង្គកាយបន្ទាប់ពីជាលិកាភ្ជាប់ ។ ដោយសារតែវាជាជាលិកាដែលមានច្រើនក្នុងសារពាង្គដូចនេះគោលបំណងសំខាន់របស់ពួកយើងគឺសិក្សាដោយលើកយកទ្រង់ទ្រាយលក្ខណៈទូទៅ រចនាសម្ព័ន្ធ តួនាទី និង ការវិវត្ត របស់ជាលិកាមួយនេះមកសិក្សាស្វែងយល់។

 

III. លក្ខណៈទូទៅ

ជាលិកាEpithelial គឺជា ជាលិកាដែលគ្របដណ្ដប់ពាសពេញសារពាង្គកាយទាំងមូលលើកលែងតែ ឆ្អឹង និង លលាដ៏ក្បាលតែប៉ុណ្ណោះដែលមិនមានជាលិកាមួយនេះ។ វាមានពីប្រភេទគឺជា ជាលិកាដែលក្រាលនៅផ្ទៃខាងក្រៅផង និង ផ្ទៃខាងក្នុងផង។ ក្រាលនៅផ្ទៃខាងក្រៅគឺសំដៅទៅលើការក្រាលនៅលើស្បែក ហើយការក្រាលខាងក្នុងសំដៅទៅលើការក្រាលក្នុងក្រពេញ(ក្រពេញអង់ដូគ្រីន និង អ៊ិចសូគ្រីន និងក្រពេញមិច)ជាដើម។ វាមានប្រភពពីស្រទាប់ទាំងបីនៃអំប៊្រីយ៉ូគឺ អង់សូឌែម មេសូឌែម និងអ៊ីចសូឌែម ហើយមានលក្ខណៈពិសេសក្នុងការបញ្ចេញ ស្រូប និងរបាំងការពារសរីរាង្គទាំងឡាយពីមជ្ឈដ្ឋានជុំវិញ។ ជាលិកានេះមានប៉ូលរបស់វាគឺ ប៉ូលខាងលើ(Apical) ប៉ូលខាងក្រោម(Basal) និង ប៉ូលសងខាង(Later Surfaces)។ ទីតាំងរបស់វាស្ថិតនៅលើស្រទាប់បាត ហើយនៅពីក្រោមស្រទាប់បាតនោះគឺជាជាលិកាសន្ធាន(Connective Tissue) ដែលជាជាលិកាទ្រទ្រង់ឲ្យជាលិកាអេពីតេល្យូម។ ពីជាលិកាអេពីតេល្យូមមួយទៅមួយទៀតគឺមានការតភ្ជាប់គ្នាយ៉ាងរឹងមាំ។ លក្ខណៈពិសេសរបស់ជាលិកាមួយនេះគឺ វាគ្មានសរសៃឈាមទេដូច្នេះការចិញ្ចឹមរបស់វាគឺធ្វើតាមការសាយភាយ ហើយវាក៏មានការកកើតឡើងវិញនូវជាលិកាថ្មីដើម្បីមកជំនួសជាលិកាចាស់ដែលបានបាត់បង់ទៅ។

IV. រចនាសម្ព័ន្ធ

៤.១/ ចំណាត់ថា្នក់់ជាលិកាអេពីតេល្យូម

ក. ជាលិកាអេពីតេល្យូមកម្រាល

        ដោយផ្អែកទៅស្រទាប់របស់កោសិកាគេចែកចំណាត់ថ្នាក់អេពីតេល្យូមជាពីរប្រភេទគឺ៖

·        កម្រាលទោល: មានន័យថាជា ជាលិកាដែលកើតចេញពីកោសិកាតែមួយស្រទាប់។

·        កម្រាលស្រទាប់: មានន័យថាជា ជាលិកាដែលកើតពីកោសិកាច្រើនជាងមួយស្រទាប់។

ខ. ជាលិកាអេពីតេល្យូមក្រពេញ

ជាលិកាអេពីតេល្យូម ជាពិសេសវាបញ្ចេញសារធាតុសម្រាប់ប្រើប្រាស់ចាំបាច់របស់សារពាង្គកាយ ។ ក្រពេញត្រូ​វបានគេបែងចែកជា៖

·        ក្រពេញបញ្ចេញក្រៅ (Exocrine Gland) ជាក្រពេញបញ្ចេញរួសរំលាយអាហារ(ក្រពេញទឹកមាត់) និង ជាក្រពេញញើសជាដើម។

·        ក្រពេញបញ្ចេញក្នុង (Endocrine Gland) ជាក្រពេញដែលបញ្ចេញអរម៉ូន វាគ្មានបំពង់បញ្ចេញក្រៅទេ។ ផលិតផលរបស់វាបញ្ចេញទៅក្នុងឈាម។ ឧទាហរណ៍ៈ  ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត ក្រពេញអ៊ីប៉ូភីស។

·        ក្រពេញចម្រុះ (Mix Gland) វាមានលក្ខណៈជា ក្រពេញអ៊ិចសូគ្រីនផង និង អង់ដូគ្រីនផង។ ឧទាហរណ៍ៈ  លំពែង។

 

៤.២/ ទម្រង់នៃកោសិកា

        ប្រភេទផ្សេងគ្នានៃកោសិកា epithelial ដោយផ្អែកលើរូបរាង ឬ ទម្រង់រួមមាន:

·        Squamous epithelium៖ កោសិកា epithelial Squamous មានរាងសំប៉ែត និងមានរាងដូចសន្លឹក។

·        Cuboidal epithelium: កោសិកា epithelial Cuboidal មានរាងដូចគូប មានន័យថាពួកវាមានទទឹង កម្ពស់ និងជម្រៅស្មើគ្នា។

·        Columnar epithelium: កោសិកា epithelial ជួរឈរមានរូបរាងដូចជួរឈរ មានន័យថាពួកវាមានរាងទ្រវែង។

 

៤.៣/​​ ប្រភេទនៃកោសិកា epithelial នៅក្នុងសាពាង្គកាយ

       

គេបែងចែកជាលិកាអេពីតេល្យូមជា៨ប្រភេទដោយផ្អែកទៅលើ ចំនួន ទម្រង់ និង ប្រភេទរបស់កោសិកា ដែលក្នុងនោះមានដូចជា៖

·        Simple squamous

·        Simple cuboidal

·        Simple columnar

·        Stratified squamous

·        Stratified cuboidal

·        Stratified columnar

·        Pseudostratified columnar

·        Transitional

 

 ទីតាំងនៃប្រភេទកោសិកាEpitheliumទាំង៨ក្នុងសារពាង្គកាយ៖

·        Simple epithelium squamous: ជាលិកាប្រភេទនេះត្រូវបានគេរកឃើញមាននៅ សួត​ និង កូនថង់សួត

·        Simple epithelium cuboidal: ប្រភេទនៃ epithelium នេះត្រូវបានរកឃើញនៅក្រពេញតូច និង​ បំពង់តូចនៃតម្រងនោម (kidney tubules)​។

·        Simple epithelium columnar ៖ ប្រភេទនៃ epithelium នេះច្រើនតែមានឯកទេសសម្រាប់ការស្រូប ហើយជាធម្មតាមាន apical cilia ឬ microvilli ។ កោសិកាទាំងនេះមាន ក្រពះ និងពោះវៀនតូចរបស់អ្នក។

·        Stratified epithelium squamous: ប្រភេទនៃ epithelium នេះជាធម្មតាមានមុខងារការពារ រួមទាំងការការពារប្រឆាំងនឹង microorganisms ពីការឈ្លានពានជាលិកាក្រោម និង/ឬការការពារប្រឆាំងនឹងការបាត់បង់ទឹក។ ស្រទាប់ខាងក្រៅនៃស្បែករបស់អ្នក (អេពីដេមីស) ត្រូវបានបង្កើតឡើងពីកោសិការ epithelial squamous stratified

·        Stratified cuboidal epithelium៖ ប្រភេទនៃ epithelium នេះ ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងបំពង់ excretory នៃក្រពេញទឹកមាត់ និងក្រពេញញើសរបស់អ្នក។

·        Stratified columnar epithelium៖ ប្រភេទនៃ epithelium នេះត្រូវបានគេឃើញនៅក្នុងភ្នាស mucous (conjunctiva) នៅតាមត្របកភ្នែករបស់អ្នក ដែលជាកន្លែងដែលវាមានទាំងការការពារ និងការបញ្ចេញទឹករំអិល។

·        Pseudostratified columnar epithelium: ប្រភេទនៃ epithelium នេះរកឃើញមាននៅតាម ផ្លូវដង្ហើម(បំពង់ខ្យល់)របស់អ្នក ហើយជាធម្មតាមាន cilia ច្រើន។

·        Transitional: ត្រូវបានគេរកឃើញមាននៅតម្រងនោម ដែលរូបរាងប្រែប្រួលទៅតាមសម្ពាធនៃមជ្ឈដ្ឋានរបស់វា។

 

 

៤.៤/ លក្ខណៈពិសេសនៃផ្ទៃកោសិកា

ប្រសិនបើយើងផ្អែកទៅលើលក្ខណៈពិសេសរបស់ផ្ទៃកោសិកាគេចែកចេញជាពីរប្រភេទគឺ៖

·        Cilia : Cilia មានទំហំតូច រាងដូចសរសៃសក់ មានចលនា (ពួកវាអាចផ្លាស់ទីបាន) រចនាសម្ព័ន្ធនៅលើផ្ទៃកោសិកា ដែលអាចជួយផ្លាស់ទីសារធាតុទៅផ្ទៃខាងក្រៅនៃកោសិកា។ កោសិកា ciliated ជាធម្មតាមាន cilia រាប់រយនៅលើផ្ទៃរបស់វា។ កោសិកា Epithelial ដែលតម្រង់ជួរផ្លូវដង្ហើមរបស់អ្នកមាន cilia ដែលជាប់ធូលី និងសារធាតុផ្សេងទៀតដែលអ្នកដកដង្ហើមចូល ហើយផ្លាស់ទីពួកវាទៅរន្ធច្រមុះរបស់អ្នក ដើម្បីកុំឱ្យពួកវាចូលទៅក្នុងសួតរបស់អ្នក។ ឧទាហរណ៍មួយទៀតនៃកោសិកាដែលមាន cilia គឺជាកោសិកា epithelial ដែលតម្រង់ជួរបំពង់ fallopian ដែលជួយផ្លាស់ទីស៊ុតពីអូវែរទៅស្បូន។

·        Microvilli: Microvilli គឺជារចនាសម្ព័ន្ធមិនចល័ត (ពួកវាមិនផ្លាស់ទី) រចនាសម្ព័ន្ធដូចម្រាមដៃនៅលើផ្ទៃនៃកោសិកា epithelial ដែលបំពេញមុខងារដើម្បីបង្កើនផ្ទៃកោសិកា ដូច្នេះវាអាចស្រូបយកសារធាតុបានប្រសើរជាងមុន។ កោសិកា epithelial ដែលតម្រង់ជួរពោះវៀនតូចរបស់អ្នកមាន microvilli រាប់ពាន់ដែលស្រូបយកសារធាតុចិញ្ចឹមពីអាហារដែលអ្នកញ៉ាំ និងការពាររាងកាយរបស់អ្នកពីបាក់តេរីក្នុងពោះវៀន។

V. តួនាទី

ជាលិកាអេពីតេល្យូមមានតួនាទីដូចជា៖

·        ការការពារជាលិកាក្រោមពីវិទ្យុសកម្ម ការបន្សាបជាតិពុល របួសរាងកាយ និង ការពារពីការជ្រៀតចូលនៃមេរោគ។

·        ការស្រូបយកសារធាតុនៅក្នុងស្រទាប់បំពង់រំលាយអាហារ(ពោះវៀនតូច)ទៅក្នុងឈាម។

·        ការបញ្ចេញគឺអេពីតេល្យូមខ្លះអាចបញ្ចេញសារធាតុសម្រាប់ដំណើរការលូតលាស់ និង ដំណើរបណ្ដូររូបធាតុរបស់សារពាង្គកាយ។ ឧទាហរណ៍ជាលិកាក្នុងតម្រងនោម និង ក្រពេញញើសជាដើម។

·        មុខងារធ្មួលវិញាណគឺ គ្រាប់តូចៗនៅលើផ្ទៃអណ្ដាត ជាកន្លែងជីវ្ហាវិញាណយ៉ាងសំខាន់។

VI. ការវិវត្តិ

        ជាលិកាអេពីតេល្យូមចាប់ផ្ដើមវិវត្តិពីកោសិកានៃស្រទាប់ endoderm ក្នុងដំណាក់កាល Gastrula នៃវគ្គអំប្រ៊ីយ៉ូនៃភគ៌ ហើយវគ្គនេះអាស្រ័យលើប្រភេទសត្វ ដូចជាមនុស្សគឺ១០ថ្ងៃក្រោយការបង្កកំណើតដល់៩០ថ្ងៃ រីឯជ្រូកគឺ ១០ក្រោយការបង្កកំណើតដល់ ៣០ថ្ងៃ(លោកគ្រូ គីមសាន្ត សុភ័ណ្ឌ)។

VII. ការសន្និដ្ឋាន

        ជាលិកាអេពីតេល្យូមជាលិកាដែលគ្របដណ្ដប់ពាសពេញសារពាង្គកាយ និង មានមុខងារយ៉ាងសំខាន់សម្រាប់ទ្រទ្រង់ដល់សារពាង្គកាយទាំងមូល គឺទាំងសរីរាង្គខាងក្រៅ និង សរីរាង្គខាងក្នុងផង។ ហើយវាជាជាលិកាដែលជួយទៅដល់ការការវិវត្តរបស់អំប្រ៊ីយ៉ូផងដែរព្រោះយើងដឹងហើយថាជាលិកានេះគឺត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងកំឡុងពេលនៃការវិវត្តិរបស់អំប្រ៊ីយ៉ូមកម្ល៉េះ។

 

VIII. ឯកសារយោង

1. www.clevelandclinic.org

2. www.study.com

3. www.Wikipedia.org

4. You Tube: CML Health Science Official

5. សៀវភៅកោសិកាវិទ្យា និង ជាលិកាវិទ្យា ដែលរៀបរៀងដោយ Associate Professor, Duk Chheng.